Ο Άγγλος αρχαιολόγος Χέρτλεϊ πραγματοποίησε συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή στις αρχές του 20ου αιώνα και ανακάλυψε 30 περίπου προϊοστορικούς οικισμούς :
- Κολιτσάκι ,
- Ζίγρα ή Νησάκι ,
- Μυρτσαϊρ ,
- Σκαμνιές ,
- Γέφυρα ,
- Κρυόβρυση Κρανιδίων
- Ξερόλακκας Αυλών ,
- Νησί Γουλών
- Τούρλα Γουλών
Από το έτος 1985 εως το 2001 , η ΙΖ Εφορία προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων με τις ανασκαφικές έρευνες έφερε στο φως περ’ιπου 100 αρχαιολογικούς χώρους των προϊστορικών χρόνων , ερευνήθηκαν 9 θέσεις οικισμών και 10 θέσεις νεκροταφείων.
Οι πολλοί οικισμοί που ανάγονται στην Πρώιμη Νεολοθική περίοδο (7η π.Χ χιλιετία) και το πλήθος των ευρημάτων , βεβαιώνουν την ανάπτυξη ενός πολιστισμού , που διαθέτοντας όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την επιβίωση των κατοίκων του , ανέπτυξε ντόπια παραγωγή και πραγματοποίησε εμπορικές συναλλαγές , ενω ο άφθονος ερυθρός πηλός ευνόησε ιδιαίτερα την ανάπτυξη της κεραμοπλαστικής.
Τα σπίτια της περιοχήςβπριν την 2η χιλιετία π.χ ήταν κατασκευασμένα με πασσάλους και κλαδιά δέντρων και επικαλυπτόταν με πηλό. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε πέτρα και άψητα πλιθιά. Η σκεπή τους είναι από κλαδιά και πηλό. Τα δάπεδα , οι φούρνοι και άλλες κατασκευές είναι επίσης από πηλό. Κοσμήματα , σφραγίδες , θαλασσινά , οστά τρυπημένα στο πάνω μέρος για να φοριούνται ως κοσμήματα , βραχιόλια , περιδέραια , χάντρες από πηλό, ήταν μερικά από τα αντικείμενα που βρέθηκαν στους οικισμούς της περιοχής.
Οι οικισμοί αυτοί αναπτύχθηκαν μέχρι τα μέσα του 7ου μ.Χ αιώνα με την ανέγερση του κάστρου.
Βιβλιογραφία : “ΣΕΡΒΙΑ Μνημοσύνης Ψήγματα”, Εκδ. Δημος Σερβίων 2010
